Nihavend Makamı

Râst perdesidir.

İnici-çıkıcıdır. Bazen çıkıcı, bazen de inici gibi seyre başlarsa da, hemen çıkıcı-inici hâle döner.

Bûselik makamı dizisinin Râst perdesindeki şeddidir. O hâlde, Râst perdesi üzerindeki Bûselik beşlisine, güçlü Nevâ (re) üzerinde bâzan bir Kürdî dörtlüsünün, bâzan da Bûselik dizisinin ikinci şeklinde olduğu gibi bir Hicaz dörtlüsünün eklenmesinden meydana gelmiştir (TBTT+BTT veya TBTT+SAS).

Nihâvend makamı dizisi, Batı müziğinin Sol Minör dizisiyle aynı diziye sâhiptir. Güçlü üzerinde Kürdî dörtlüsü bulunan dizi Eski Minör, Hicaz dörtlüsü bulanan dizi ise Armonik Sol Minör’dür.

Bûselik beşlisiyle Kürdî veyâ Hicaz dörtlüsünün birleştiği yerdeki Nevâ (5. derece re) makamın güçlüsüdür. Bu perde üzerinde kürdî veyâ hicâz çeşnisiyle yarım karar yapılır. Fakat özellikle başlangıç seyrinde nevâ üzerinde kürdî çeşnisi bulunan dizi, daha çok tercih edilir.

Nihâvend makamı asma kararlar bakımından oldukça renklidir. 6. derece nîm hisâr (S bemollü mi) perdesi üzerinde çârgâh çeşnisiyle 4. derece çârgâh perdesi üzerinde Bûselik çeşnisiyle asma kararlar yapılır. Fakat bu iki asma kararı ve iki çeşniyi yapabilmek için, diziye yabancı olan nîm şehnâz (S bemollü lâ) perdesi kullanılmalıdır. Aksi hâlde bu çeşniler oluşmaz. Esâsen bu perdenin kullanılması da makamda ayrı bir renk yaratır.

Nihâvend makamı dizisinin, Batı müziğindeki Sol Minör dizisiyle aynı diziye sâhip olduğuna göre, Sol Minör’ün komşu tonu olan Si bemol Majör’le bir ilgisi vardır. İşte nihâvend makamında Kürdî perdesi üzerindeki çârgâh çeşnili asma kararlar, bu yakınlık sebebiyle yapılır. Aynı dizinin ikinci derecesi olan dügâh perdesi üzerinde de kürdî çeşnisiyle asma kararlar yapılır.

Bâzı nihâvend eserlerde nevâ perdesi üzerinde küçük bir uşşak geçkisi yapıldığı görülür. Bu, makamın esas yapısında olmamakla beraber makama renk katması bakımından güzel bir geçkidir. Bu geçkiyi yapmak için nîm hisâr perdesi atılıp, yerine dik hisâr perdesinin kullanılması gerekir. Bir kısım nihâvend eserlerde, genellikle başlangıç seyrinde, bazen de daha sonra Nev’eser Makamına geçki yapıldığı görülür. Bu, Eski Minör veyâ Armonik Minör olan Nihâvend makamının Sol Minör oryantale yaptığı tabîî geçkidir.

Si ve mi küçük mücenneb bemolü donanıma yazılır. Gerekli diğer değişiklikler eser içinde gösterilir.

Râst, Dügâh, Kürdî, Çârgâh, Nevâ, Nîm, Hisâr, Acem, Gerdâniye’dir. Nevâ’da Hicaz olduğu zaman Nevâv Hisâr, Eviç, Gerdâniye perdeleri kullanılır.

1. aralıktaki (B diyezli fa) Irâk perdesidir

Nihâvend makamı hem tîz durağın üstünden,hem de durak perdesinin altından genişleyebilir. Makam, hem tîzlerden, hem de pestten genişleme yapabilir.

• • Tîz taraftaki genişleme: Güçlü Nevâ perdesi üzerindeki Kürdî dörtlüsünü Gerdâniye üzerine bir Bûselik beşlisi getirerek Nevâ’da Kürdî dizisi hâlinde uzatabiliriz.
    Eğer Nevâ üzerinde Hicaz dörtlüsü bulunan dizi kullanılmışsa, yine Nevâ perdesi üzerindeki Hicaz dörtlüsünü Gerdâniye perdesi üzerine bir Bûselik beşlisi getirerek Nevâ’da Hümâyûn dizisi hâlinde uzatabiliriz ki, iki şekilde de durum değişmez ve Gerdâniye üzerine hep Bûselik beşlisi getirilir. Gerdâniye perdesi üzerine getirilen bu Bûselik beşlisi, aynı zamanda Durak Râst perdesi üzerindeki Bûselik beşlisinin tîz taraftaki simetriği olarak da kabûl edilebilir.

• Pest taraftaki genişleme: Yegâh perdesi üzerine bir Hicaz dörtlüsü getirmekle yapılır ki, bu da Yegâh’dan Nevâ perdesine kadar olan kısımda bir Hümâyûn dizisi
  oluşturur. Şimdi her iki taraftaki genişlemeyi berâberce görelim:

Bu 15 seslik ses merdiveni, genellikle, saz eserlerinde kullanılabilir. Çünkü hemen her müzik âletinde 15 ses vardır. Hâlbuki insan sesi için bestelenen eserler 11-12 sesi geçmemelidir. Bunun için sözlü eserlerde pest tarafa çok iniliyorsa tîz tarafa fazla çıkılmamalıdır. Yâhut tîz bölgede fazla dolaşılıyorsa pestlere çok inilmemelidir. En doğru olan sözlü eserler için 11-12 seslik ortalama bir ses bölgesinin kullanılmasıdır. Bunu daha pratikleştirirsek, yine sözlü eserler için tîz taraftaki genişleme kullanılıyorsa pest
taraftaki genişleme kullanılmamalıdır. Yâhut pest taraftaki genişleme kullanılıyorsa
tîz taraftaki genişlemeye pek rağbet edilmemelidir.

Güçlü civarından seyre başlanır. Eğer çıkıcı veya inici olarak başlanmışsa hemen güçlüye yönelinir. Diziyi meydana getiren çeşnilerde karışık olarak gezinildikten sonra, güçlü nevâ perdesinde yarım karar yapılır. Elbette bu arada gereken yerlerde gerekli asma kararlar da gösterilir. Nihâyet yine karışık gezindikten ve istenirse genişlemiş bölgelerde de dolaşıldıktan sonra râst perdesinde bûselik çeşnisiyle
ve genellikle yedenli tam karar yapılır.