Uşşak Makamı
Uşşak Makamı; Türk Mûsikisinde, temel ya da ana bir makamdır. Uşşak kelime anlamı olarak aşıklar anlamına geldiğinden bu makama aşıklar makamı adı verilir. Uşşak Makamı aynı Rast Makamı gibi pest bölgeleri daha çok kullandığından dini duygular oluşturan ağır başlı bir makamdır. Bu makam çok eskiden Dügah Makamı olarak anılırdı. Uşşak Makamının adı musiki tarihi boyunca pek çok değişikliğe uğramıştır. Sistemci Okuldan önce Uşşak Makamını anlatan Maragi, bu makamın cesareti ve kahramanlığı simgeleyen eserlerin bestelendiği bir makam olduğunu bildirmiş ve ebcet notası ile dizisini bile yazmıştır. Öte yandan, Maragi’nin Uşşak Makamında eserler bestelediği de bildirilmiştir. Ancak genel kanı o dönemde henüz Uşşak Makamının mevcut olmadığı yönündedir. Maragi’nin yazdığı dizi bugünkü Nigar Makamının aynısıdır. Sistemci Okuldan önce de kullanılan Uşşak Makamına Saadettin Arel Kürdili Çargah adını vermiştir. 17.Yüzyılda yaşamış olan Ali Çelebi’nin dügah olarak tarif ettiği makam ise bugünün Uşşak Makamıdır. Kantemiroğlu da Dügah Makamının Özellikleri başlıklı yazısında aslında bugünün Uşşak Makamını bildirmektedir. Mevleviler Uşşak Makamına dügah demektedirler. Abdülkadir Nasır Dede ilk kez Dügah ve Uşşak Makamlarını ayrı ayrı tarif etmiştir. Arel – Dr.Ezgi ve Abdülkadir Töre – Ekrem Karadeniz Ekolleri de Uşşak Makamını bugünkü haliyle ve bağımsız bir makam olarak kabul etmişlerdir.
Uşşak Ney Taksimi – Ulvi Erguner
Dügâh (La) perdesidir.
Çıkıcıdır.
Yerinde Uşşak dörtlüsüne Nevâ’da Bûselik beşlisinin eklenmesinden meydana gelmiştir.
Dörtlü ile beşlinin ek yerindeki Nevâ (re) perdesidir. Üzerinde Bûselik çeşnili yarım karar yapılır.
Segâh perdesinde eksik ferahnaklı ve eksik segâhlı asma kararlar yapılır. Ayrıca, yeden olan râst perdesinde de râstlı asma karar yapılır.
Yalnız si için koma bemolü donanıma yazılır.
Not: Uşşak makamında si sesi koma bemollü, yâni Segâh perdesi olarak görülür. Fakat özellikle inici nağmelerde iniş câzibesiyle bu perde Segâh’dan 1-2 koma daha pest basılır. Bu hâl makama ayrı bir özellik ve kişilik kazandırır. 2-3 komalık değiştirme işâreti olmadığı için yazıda bu perde yine Segâh olarak gösterilir ancak daha pest icra edilir.
Dügâh, Segâh, Çârgâh, Nevâ, Hüseynî, Acem, Gerdâniye ve Muhayyer’dir
2. çizgideki sol (Râst) perdesidir.
Uşşak makamı çıkıcı, seyri ağır başlı bir makamdır. Bu nedenlerle daima pest bölgede dolaşır, dolayısıyla da pest bölgede genişler. Pestteki bu genişleme yegâh (re) perdesinde bir Râst Beşlisi (TKST) oluşturmakla elde edilir. Bu sırada, dizide normalde olmayan Irak (#Fa) perdesi kullanılır ki, daha önce Râst Makamı’nın genişlemesinde gördüğümüz Yegâh’ta Rast Beşlisinin sesidir. İşte bu tip genişlemeye ÖDÜNÇ ALARAK GENİŞLEME denir. Yâni uşşak makamı pestteki genişlemesini râst makamından ödünç almıştır.
Uşşak makamı tiz durak üzerinde normalde genişlemez. Yukarıda bahsedildiği gibi, pestte genişler ve dolaşır.
Tiz tarafta genişleme daha çok uşşak makamına çok benzeyen Bayatî Makamında görülür. Fakat uşşak makamı da tizlerde dolaşırsa, bu bölgedeki şu genişlemelerle onların seslerini kullanır.
- Yerinde uşşak dörtlüsü, simetrik olarak tiz durak üzerine göçürülür. (Simetrik Genişleme)
- Güçlü nevâ perdesi üzerindeki bûselik beşlisine, muhayyer perdesi üzerinde bir kürdî dörtlüsü ilave edilerek, nevâ’da (1.çeşit) bûselik dizisi oluşturacak şekilde genişler. (Yeni Dizi Oluşturarak Genişleme)
NOT: Uşşak makamı tiz tarafta hiç dolaşmaz, dolaşsa da muhayyer perdesinde özellikle asma karar yapmaz. Bu perdede çok kalacak olursa makam uşşak olmaktan çıkar ve seyir itibârı ile başka bir makama dönüşür. Buradaki küçük mücenneb (5 koma) bemollü Si’nin perde ismi Sümbüle Perdesidir.
Uşşak makamı seyri sırasında Çârgâh perdesinde ısrarla ve uzun uzun çârgâhlı asma karar yapılırsa, Uşşak Huzî Makamı oluşur. Yine segâh perdesinde ısrarla ve uzun uzun segâhlı asma karar yapılırsa da Mâye (Dûgâh Mâye) Makamı oluşur.
Durak civârından, durağın altında genişlemiş bölgenin seslerinden seyre başlanır. Önce durak üzerindeki Uşşak dörtlüsünün seslerinde dolaşılır. Daha sonra güçlü ve üzerindeki sesler gösterilerek, nevâda bûselikli yarım karar yapılır. Sonra seyrin süresine göre, karışık gezerken gerekli asma kararlar yapılır. Sonunda dûgâhta uşşaklı tam karar yapılır.
İlgili Makaleler
-
Kız Ney900,00 ₺ – 1.650,00 ₺
