Taksim Nedir? Nasıl Yapılır?
Taksim Nedir?
Taksim; sözlükte bölmek, parçalamak gibi anlamları ifade ederken, musiki terimi olarak, bir makam üzere karar kılmak (bitirmek) şartıyla musiki nota seyir kurallarına uyarak makam veya makamların özelliklerini ana hatlarıyla da olsa göstermek kaydıyla, tamamen sanatçının kendi melodik dünyasını ve kabiliyetini sergilediği anlık ve içinden geldiği gibi, yani bir başka deyişle doğaçlama olarak icra ettiği saz musikisi (enstrümantal) çeşididir. Dolayısıyla taksim yapmak/etmek, nota kağıdına dökmeksizin, belli bir usule (ritme) bağlı kalmaksızın anlık yapılan bestenin adıdır dersek sanırım yanılmayız.
Taksim, Türk Musikisinin en köklü ve temel icra çeşitlerindendir. Tertip edilen bütün musiki organizasyonları evvela taksimle başlar. Bu organizasyonlarda icra edilecek olan eserlerin makam veya makamlarının taksim sayesinde hem dinleyicinin hem de icracıların kulaklarına tanıtılarak zihnen hazırlanması sağlanır. Elbette yalnızca bu tarz musiki meclislerinin başında değil, münferit olarak da taksim her zaman ilgi görmüş ve icracıların kendilerini geliştirmek istedikleri en önemli formlardan biri olmuştur. Zira taksim, musiki anlamında icracının o güne kadar öğrendiklerinin ve geçirdiği evrelerin ve hatta günlük hayatında yaşadığı tüm hissiyatın özeti niteliğindedir.
Peki Taksim Nasıl Yapılır?
Aslında bu sorunun tam anlamıyla somut bir cevabı olmamakla birlikte temel kurallarından bahsetmek mümkündür. Taksim yapabilmek için tüm makamların olmasa da en azından taksim yapmak istediğiniz makamın temel yapısal özelliklerini bilmeniz gerekir. Bu özellikler ise şöyle sıralanabilir:
- Karar sesi:Makamın bitiş sesidir. Makamın en temel karakteristik özelliğidir.
- Seyir:Makamın icra edileceği nota aralığıdır. Örneğin: Rast Makamının seyri sol gamıdır. Yani sol’den sol’e (rast’dan gerdaniye’ye nota dizimidir. (rast/sol – dugâh/la – segah/si – çargah/do – neva/re- hüseynî/mi – acem/fa – gerdaniye/sol)
- Güçlü Ses:En kaba tabiriyle makam icrası sırasında en çok işitilen notadır.
- Arıza sesler:makamın seyrinde bulunan kaba tabirle yarım notalar olarak nitelenen seslerdir. Görsel olarak örneklendirecek olursak piyanoda iki beyaz tuş arasında gördüğümüz siyah tuşlar yarım seslerdir. Tabi ki piyano Türk Musikisi’ni tam olarak yansıtabileceğiniz bir enstrüman asla değildir. Bunu da belirtmekte fayda var.
Bu dört özellik başlangıç için amatörce taksim icraları sergilememize yardımcı olur. Bunlara ek olarak asma kararlar; yeden; seyrin inici, çıkıcı veya inici-çıkıcı oluşu; makama uygun diğer makamların çeşni veya geçkileri taksimlerinizi daha ileri taşıyacaktır. Bunları da kısaca tarif edelim:
Asma Karar: Genellikle karar sesinin bir üst sesidir. Taksimin sona yaklaştığı hissiyatını verir.
Yeden: Karar sesinin bir alt sesidir. Karara yardımcı nota olarak tabir edilir.
Çıkıcı Seyir: Pest (kalın) seslerden, daha doğrusu karar bölgesinden başlayıp güçlü ve tiz(ince) bölgelerinde dolaştıktan sonra karara gelinen makamların seyrine çıkıcı seyir denir.
İnici Seyir: Tiz bölgeden başlayarak güçlü bölgesini gösterdikten sonra karara gelinen makamların seyridir.
İnici-Çıkıcı: Ana seyrin ortalarından başlayıp tiz bölgeleri de gösterdikten sonra karar eden makamların seyridir.
Kağıt üzerinde bu kurallardan ne kadar bahsetsek de taksim yapabilmek için kulağınızı, dolayısıyla gönlünüzü doldurmanız, yani bol bol taksim dinlemeniz şarttır. Zira bir makamın hissiyatı ve melodik karakteristiği yazıyla ifade edilemeyeceği için ancak dinlemekle kazanılabilir.
Neyzen Ahmed ŞAHİN – Hüzzam Geçiş Taksimi
Taksim Nasıl Geliştirilir?
Bütün bu bahsettiklerimizi bir kenara koyarsak gerçekten etkileyici taksimler yapmak isteyen bir icracı kesinlikle kadim musiki öğrenim metodumuz olan meşk usulüne başvurmak zorundadır. Yani bir hocanın önünde diz kırıp musikiyi duyum ve anında uygulama tekniğiyle kavramalıdır.
Bunun sebebi ise diğer müzik ekollerine kıyasla Türk Musiki’sindeki melodik yapıların oluşumunda seslerin oldukça esnek şekilde kullanılabilmesi, her ses parçacığına (koma) temas edilebilmesidir. Bu özelliğin tüm yönleriyle kağıda dökülerek bir öğretim müfredatı haline getirilebilmesi neredeyse imkansızdır. Sazende (saz sanatçıcı/enstrümanist) olmak isteyen herkesin öncelikle iyi araştırarak kaliteli bir enstrüman edinmesi ve icra-eğitim metodunda başarılı bir hoca edinmesi elzemdir.
Taksim çeşitleri
- Baş Taksim/Giriş Taksimi:Tertip edilen musiki repertuarını icra etmeden önce yapılan başlangıç taksimidir.
- Ara Taksim:Aynı makamda olan eserlerin arasında icra edilen eserlerle aynı makamdaki taksimdir.
- Geçiş Taksimi:Bir makamla başlayıp başka bir makamda karar veren (biten) taksimdir.
- Müşterek Taksim:İki veya daha fazla sazendenin aynı makamda karşılıklı olarak atışma havasında yaptıkları ortak taksimdir. Aynı enstrümanlar arasında olabileceği gibi daha çok farklı entrümanlar arasında yapılması tercih edilir.
- Fihrist Taksim:Birden fazla makamın sergilendiği en uzun taksim çeşididir.
Bartın Üniversitesi
İslami İlimler Fakültesi
İslam Sanatları ve Dini Musiki Öğretim Görevlisi
