Hicaz Ailesi Makamları
Hicaz, hem bir makamın ismi, hem de buna bağlı dört makamlık bir âileye verilen isimdir. Bu dört makamın bir âile hâlinde bir araya toplanmasının sebebi dördünün de pek büyük benzerlikler taşımasıdır. Bir başka şekilde söylersek, Hicaz âilesini meydana getiren dört makam arasında çok büyük farklar yoktur diyebiliriz. Bunlardan ikisinin dizisinin pest tarafında Hicaz dörtlüsü, diğer ikisinin ise pest tarafında Hicaz beşlisi vardır. Değişen, dizilerin güçlüleri ve güçlü üstündeki çeşnileridir.
Hepsinin seyri inici-çıkıcıdır. Hepsi de Dügâh perdesinde Hicaz çeşnisi ile karar ederler. Bu âiledeki dört makam sık sık birbirlerine geçki yaparlar. Bu âilenin icrâsından sonra yerinde Büselik’le karar verilirse, Hicaz Bûselik makamı oluşur.
Hicaz âilesini meydana getiren dört makamın seyirleri ve durak üstündeki çeşnileri bâzısında beşli, bâzısında dörtlü hâlinde hep aynıdır. Bu âileye bağlı olan makamları ayırmak için güçlülerine ve güçlü üzerindeki çeşnilerine bakmak lâzımdır. Ayrıca bu dört makamlık âile her zaman birbirine geçki yaparlar ve geçtikleri Hicaz çeşidinin yarım karar perdelerinde ona âit çeşni ile kalarak, asma karar perdesi olarak kullanırlar. Fakat bunu kendi yarım kararları esnâsında yapamazlar.
Humâyûn Makamı
Bu makama Hicaz Hümâyûn makamı da denilmektedir.
Humâyûn Taksim – Ney: Bülent Özbek Tambur: Özata Ayan
Dügâh (La) perdesidir.
Çıkıcı-inicidir. Bazen çıkıcı olarak kullanılmıştır.
Yerinde Hicaz dörtlüsüne nevâ’da Bûselik beşlisinin eklenmesiyle meydana gelmiştir (Hicaz dörtlüsü + 4. derecede Bûselik beşlisi). (SA12S-TBTT)
Hicaz dörtlüsü ile Bûselik beşlisinin ek yerindeki Nevâ (re) perdesidir. Üzerinde Bûselik çeşnili yarım karar yapılır.
Yeden perdesi olan rast perdesinde nikrizli asma karar yapılır. Ayrıca dik kürdî ve nim hicaz perdelerinde çeşnisiz asma kararlar yapılır ki, makama karakterini ve kişiliğini kazandıran bu iki perdede asma karar çok önemlidir.
Diğer hicaz makamlarının yarım kararları, Humâyûn makamı için asma karar olarak kullanılır. Bunlar; nevâ’da rast’lı, hüseynî’e uşşak’lı ve hicaz’lı asma kararlardır.
Si için bakiye bemolü, do için bakiye diyezi donanıma yazılır
Dügâh, Dik Kürdî, Nîm Hicaz, Nevâ, Hüseynî, Acem, Gerdâniye ve Muhayyer’dir.
Râst perdesidir. Bâzan bakiye diyezli sol (Nîm Zîrgûle) perdesi de kullanılmıştır.
Genellikle tîz taraftan genişlemiştir. Bu genişleme için iki durum söz konusudur:
- Karar perdesi üzerindeki hicaz dörtlüsü, tiz durak üzerine simetrik olarak taşınır. Bu simetrik genişlemede nevâ perdesindeki bûselik beşlisi üzerine hicaz dörtlüsü eklendiği için aynı zamanda bûselik makamının 2. dizisi de oluşur. Yani hem simetrik hem de yeni dizi oluşturarak genişlemedir.
- Nevâ perdesindeki bûselik beşlisine, muhayyer perdesindeki kürdî dörtlüsü ilave edilerek bûselik makamının 1. dizisi oluşturulur ve yine yeni dizi oluşturarak genişleme yapılmış olur.
Not: Bazı klasik eserlerde, humâyûn makamının pest taraftan da genişlediğine dair örnekler vardır. Bu genişlemede; yegâh perdesindeki rast beşlisinin sesleri kullanılarak aynı uşşak makamındaki gibi, rast makamından ödünç alınarak genişleme yapılır. Fakat aynı zamanda yegâh perdesinde bir Basit Sûzinak Makamı dizisi oluşur. Ayrıca yegâhta bir nikriz beşlisi ile de Yegâh’ta Neveser Makamı dizisi oluşur.
Durak veya güçlü civarından seyre başlanır. Dizinin iki tarafında karışık gezinilir ve güçlü nevâ perdesi üzerinde bûselikli yarım karar yapılır. Dizinin diğer bölümlerinde de gezinilerek en sonunda dûgâhta hicazlı tam karar yapılır.
Not: Hicaz Humâyûn makamında eviç perdesini kullanmaktan titizlikle kaçınmak gerekmektedir. Çünkü hicaz makamı ile arasındaki en önemli fark bu perdenin kullanılmasıdır. Hicazın ana dizi perdesi olan eviç perdesi humâyûnda kullanılırsa, makam hicaz makamına dönmüş olur.
Hicaz Makamı
Hicaz Ney Taksimi – Niyazi Sayın
Dügâh (La) perdesidir.
Çıkıcı-inicidir. Bazen çıkıcı olarak kullanılmıştır.
Yerinde Hicaz dörtlüsüne Nevâ’da Râst beşlisinin eklenmesinden meydana gelmiştir (Hicaz dörtlüsü + 4. derecede Râst beşlisi). (SA12S-TKST)
Hicaz dörtlüsü ile Râst beşlisinin ek yerindeki 5. derece Nevâ perdesidir. Üzerinde Râst çeşnisi ile yarım karar yapılır.
Yerinde Nikrîz’li Nîm Hicaz, Dik Kürdî perdelerinde çeşnisiz asma kararlar yapılır. Diğer hicazların güçlülerinde asma kararlar yapar. Bunlar: Nevâ’da Bûselik’li, Hüseynî’de Uşşak’lı ve Hicaz’lı asma kararlardır. (Tüm Hicaz Ailesi makamlarında geçerlidir.)
Si için bakiye bemolü, fa ve do için bakiye diyezi donanıma yazılır.
Dügâh, Dik Kürdî, Nîm Hicaz, Nevâ, Hüseynî, Eviç, Gerdâniye, Muhayyer’dir.
2. çizgideki sol (Râst) perdesidir.
Hicaz makamı hem dizinin tîz tarafından, hem de pest tarafından, yâni durağın altından genişleyebilir.
- Pest’te genişleme: Güçlü üzerindeki Rast beşlisi; karar perdesi altına, yegâh perdesine simetrik olarak göçürülerek genişleme yapılır. Aynı zamanda Yegâh (re) perdesinde bir Basit Suzînak disizi de oluşur. (Bazen de tıpkı Humayun Makamı gibi yegâh’da nikrizli genişleme yaptığı görülmüştür.)
- Tiz’de genişleme: Nevâ perdesindeki rast beşlisine, muhayyer perdesinde bir Bûselik dörtlüsü eklenmesiyle Nevâ’da Acemli Rast dizisi oluşur. Muhayer perdesinde belirgin bir kalıştan (Asma karardan) kaçınılmalıdır. (Bazen yerinde hicaz dörtlüsü simetrik olarak tiz durak üzerine ilave edilerek genişletilmiştir.)
Durak veya güçlü civarından seyre başlanır. Diziyi meydana getiren dörtlü ve beşlilerde (çeşnilerde) karışık gezinerek, Nevâ perdesinde Rast’lı yarım karar yapılır. Y,ne gerekli asma kararlar yapılarak seslerde dolaşılır ve sonunda Dûgâh’ta Hicaz’lı tam karar yapılır.
Uzzâl Makamı
Uzzâl Ney Taksimi – Süleyman Yardım
Dügâh (La) perdesidir.
Çıkıcı-inicidir. Bazen çıkıcı olarak kullanılmıştır.
Yerinde Hicaz beşlisine Hüseynî’de Uşşak dörtlüsünün eklenmesinden meydana gelmiştir (Hicaz beşlisi 5. derecede uşşak dörtlüsü). (SA12ST-KST)
Hicaz beşlisi ile Uşşak dörtlüsünün ek yerindeki Hüseynî (mi) perdesidir. Üzerinde Uşşak çeşnili yarım karar yapılır.
Diğer hicazlarla aynı olarak; Rast’ta Nikriz’li, Dik kürdi ve Nim hicaz’da çeşnisiz asma kararlar yapılır. Yine; diğer hicazların yarım karar perdelerinde de asma karar yapılır. Bunlar; Nevâ’da Rast’lı, Nevâ’da Bûselik’li ve Hüseyni’de Hicaz’lı asma kararlardır.
Si için bakiye bemolü, fa ve do için bakiye diyezleri donanıma yazılır.
Dügâh, Dik Kürdî, Nîm Hicaz, Nevâ, Hüseynî, Eviç, Gerdâniye, Muhayyer’dir.
2. çizgideki sol Râst perdesidir. (Bâzı klâsik eserlerde
Nîm Zîrgûle perdesi de kullanılmıştır.).
Makam tiz taraftan genişler. Güçlü Hüseynî perde üzerindeki uşşak dörtlüsüne, Muhayyer perdesi üzerinde bir bûselik beşlisi ilavesi ile genişleme yapılır. Bu genişleme sonucu Hüseynî’de Uşşak Makamı dizisi oluşur. (Muhayer’de asma karar yapılmaz.)
Ayrıca; yerindeki hicaz beşlisi, tiz durak muhayyer perdesi üzerine simetrik olarak göçürülür. Bu genişleme de, Hüseynî perdesi üzerinde Karciğar Makamı dizisi oluşur.
Uzzâl makamı da yine hicaz ve humayûn gibi pest tarafta genişlerse, yegâhta bir nikriz beşlisi ile genişler.
Güçlü veya karar perdeleri civarından seyre başlanır. Diziyi oluşturan beşli ve dörlülerde (çeşni) karışık gezinilerek, Hüseynî perdesinde uşşaklı yarım karar yapılır. Yine diğer asma karar perdelerinde de asma kararlar yapılabilir. Diğer hicazlara geçki yapılabilir. Sonunda dûgâh perdesinde hicaz çeşnili tam karar yapılır.
Not: Özellikle uzzâl ve hicaz makamlarında, inici nağmelerde Eviç (Fa #) perdesindeki diyez atılarak yerine Acem (Fa) perdesi kullanılır. (Benzer özellik Rast, Hüseynî ve bazen Hüzzam makamlarında da görülür.
Zirgüle'li Hicaz Makamı
Zirgüle’li Hicaz Ney Taksimi – Fazıl Aşıkkutlu
Dügâh (La) perdesidir.
Çıkıcı-inicidir.
Yerinde Hicaz beşlisine Hüseynî’de Hicaz dörtlüsünün eklenmesinden meydana gelmiştir (Hicaz beşlisi + 5. derecede Hicaz dörtlüsü).(SA12ST+SA12S)
Hüseynî (mi) perdesidir. Üzerinde Hicazlı yarım karar yapılır.
Rast’ta Nikriz’li, dik küdî ve nim hicaz’da çeşnisiz asma kararlar yapılır. Ayrıca Nevâ’da Nikriz’li, Nevâ’da Rast’lı, Nevâ’da Bûselik’li ve HüseynÎ’de Uşşak’lı asma kararlar yapılır. (Diğer hicazların güçlülerinde)
Not: Zirgüle’li Hicaz Makamı kendi yerinde az kullanılmıştır. Fakat şedleri olan Şedd-i Araban, Sûz-i Dil, Evcârâ, Sûzînak ve Hicazkâr makamları daha çok kullanılmıştır.
Elimizdeki Zirgüle’li Hicaz makamındaki eserlerde; özellikle karara giderken, güçlü üzerindeki hicaz çeşnisini değiştirerek karara sanki Humayûn makamı gibi gittiği görülmektedir. Aynı durum şedlerinde de vardır. (Özellikle Şedd-i Arabân, Sûz-i Dil ve Evcârâ makamlarında)
Si için bakiye bemolü, fa için koma diyezi, do ve sol için bakiye diyezi donanıma yazılır.
Dügâh, Dik Kürdî Nîm Hicaz, Nevâ, Hüseynî, Dik Acem, Nîm Şehnâz, Muhayyer’dir.
2. çizgideki bakiye diyezli sol (Nîm Zîrgûle) perdesidir.
- Durak üzerindeki hicaz beşlisi simetrik olarak tiz durak üzerine göçürülür. (Simetrik genişleme)
- Güçlü hüseynî perdesi üzerindeki hicaz dörtlüsüne, muhayyer perdesi üzerinde bir bûselik beşlisi ilave edilerek, Nevâ’da Humayûn dizisi şeklinde genişletilir.
- Pestte de ya hüseynî aşiran perdesinde simetrik hicazlı veya yegâh perdesinde rast beşlisi ile genişletilir. (Basit suzînak)
Güçlü hüseynî perdesi civarından seyre başlanır. Diziyi meydana getiren çeşnilerde gezinilerek, hüseynîde yarım karar yapılır.Daha sonra diğer asma kararlar gösterilebilr veya diğer hicazlara geçki yapılabilir. En sonunda dûgâhta zirüle’li hicaz çeşnisi ile tam karar yapılır. Karar sırasında yeden (#Sol) nim zirgüle perdesi gösterilmelidir. Yine karara yakın, hüseynî üzerindeki hicaz sesleri değiştirilir.
Related Articles
-
Kız Ney900,00 ₺ – 1.650,00 ₺
